Ελληνικά νησιά και κυκλική οικονομία (Aristotelis Climate Forum 22.11.2024)

Στο πλαίσιο συζητήσεων στις οποίες εμπλέκεται κανείς στο Υπουργείο Οικονομικών, πολύ συχνά ζητήματα όπως η κυκλική οικονομία μπορεί να αντιμετωπίζονται ως ένα πρόβλημα πολυτελείας.
Είναι σημαντικό όμως να επικοινωνηθεί ότι η βιώσιμη χρήση των πόρων είναι θεμελιώδης προϋπόθεση όχι μόνο για την περιβαλλοντική αλλά και την οικονομική βιωσιμότητα. Οι δύο έννοιες αυτές είναι απολύτως συνδεδεμένες μεταξύ τους.
Δηλαδή ακόμη και προσπερνώντας την περιβαλλοντική και την κοινωνική διάσταση που είναι δεδομένο ότι υπάρχουν, οι μη αποδοτικές πρακτικές συχνά έχουν υψηλότερο κόστος.
- Η σπατάλη ενέργειας σημαίνει μεγαλύτερο κόστος ενέργειας,
- η δημιουργία περισσότερων αποβλήτων σημαίνει μεγαλύτερο κόστος διαχείρισης,
- η μεγαλύτερη εξάρτηση από εισαγόμενα υλικά σημαίνει μεγαλύτερο κόστος μεταφοράς.
- Αλλά αυτό δεν είναι καν οι πιο ακραίες περιπτώσεις καθώς, με την κλιματική αλλαγή που βιώνουμε, βλέπουμε στην πράξη ότι, για παράδειγμα, η μη αποδοτική χρήση νερού δεν συνεπάγεται απλά αυξημένο κόστος, αλλά δημιουργεί ένα σημαντικό ρίσκο μη πρόσβασης σε νερό. Και εκεί δεν μιλάμε πια για οικονομικό πρόβλημα, αλλά για πρόβλημα επιβίωσης.
Αν η φιλοσοφία της κυκλικής οικονομίας είναι απαραίτητη για την οικονομία συνολικά, αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στην περίπτωση των νησιών.

Τα νησιά είναι μέρη που συχνά έχουν δυσκολία πρόσβασης, επομένως και δαπάνες μεταφορών, αλλά και περιορισμούς σε μια σειρά από πόρους. επομένως η εξάρτηση από εξωτερικούς πόρους είναι πιο δαπανηρή και λιγότερο βιώσιμη. Παράλληλα, η σημαντική παρουσία του τουρισμού συχνά συνεπάγεται ότι οι φυσικοί πόροι των περιοχών αυτών, αλλά και οι υποδομές τους, δέχονται ασύμμετρα έντονη πίεση. Γι’ αυτό, η ανακύκλωση, η επαναχρησιμοποίηση υλικών, η τοπική παραγωγή ενέργειας και οι βιώσιμες πρακτικές μπορούν να προσφέρουν λύσεις που μειώνουν το κόστος, ενισχύουν την αυτάρκεια και υποστηρίζουν τη μακροπρόθεσμη οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Αν έπρεπε να απομονώσω συγκεκριμένους τομείς στους οποίους είναι προτεραιότητα να εφαρμοστούν αρχές κυκλικής οικονομίας στα νησιά είναι οι εξής:
Εξοικονόμηση Νερού: Εδώ είναι σημαντικό να εστιάσουμε σε τεχνολογίες Συλλογής και Επαναχρησιμοποίησης Γκρίζου Νερού, κάτι που είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε ξενοδοχεία και τουριστικές υποδομές για μη πόσιμες εφαρμογές, όπως το πότισμα κήπων. Επιπλέον, η αφαλάτωση είναι μια μεθοδολογία που προάγεται ειδικά για τις περιπτώσεις των νησιών. Ξέρουμε όμως ότι η εφαρμογή της δεν είναι τόσο απλή, ούτε απαραιτήτως τόσο φιλική προς το περιβάλλον. Ο λόγος είναι ότι είναι μια αρκετά ενεργοβόρα διαδικασία, ενώ η άλμη που αποτελεί το παραπροϊόν της διαδικασίας αυτής, αν επιστρέψει στη θάλασσα δημιουργεί τον κίνδυνο της διατάραξης των υδάτινων οικοσυστημάτων. Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων σχετίζεται σίγουρα με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τη λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης. Ενώ γνωρίζουμε ότι υπάρχουν τεχνολογίες με τις οποίες η άλμη ανακυκλώνεται πλήρως ή αξιοποιείται σε άλλες χρήσεις. Φυσικά τέτοιες τεχνολογίες έχουν προς το παρόν ένα υψηλό κόστος και οι σχετικές κρατικές παρεμβάσεις πρέπει να το λαμβάνουν υπόψη στον σχεδιασμό.
Διαχείριση Αποβλήτων και Κυκλική Χρήση Πόρων: Πριν μερικές μέρες η Τήλος βραβεύτηκε με το European Enterprise Promotion Awards 2024 το πρώτο νησί παγκοσμίως που, έχει μηδενίσει την ταφή απορριμμάτων. Ακολουθώντας ένα μοντέλο χωρίς XYTA και δημόσιους κάδους, με διαχωρισμό στην πηγή, συλλογή πόρτα-πόρτα, κομποστοποίηση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση. Αυτή η πρακτική δείχνει ότι η κυκλική οικονομία μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη στο επίπεδο τοπικών κοινωνιών. Παράλληλα, με αυτή την προσέγγιση σχετίζεται και η διευκόλυνση των συνεργειών μεταξύ τοπικών επιχειρήσεων για τη χρήση αποβλήτων μιας επιχείρησης ως πρώτη ύλη για άλλη. Εδώ έχουμε περιπτώσεις -για παράδειγμα στην Πάρο- αξιοποίησης των υγρών αποβλήτων της τυροκομικής, οινοποιητικής και αντίστοιχης μονάδας ελαιοτριβείου, στο πλαίσιο των οποίων παράγονται νέα προϊόντα όπως καθαριστικά και εδαφοβελτιωτικά.
Και, βεβαίως, είναι απαραίτητο να εστιάσουμε επίσης στις τεχνολογίες Ανανεώσιμης Ενέργειας. Με υβριδικά συστήματα ενέργειας που αξιοποιούν έναν συνδυασμό ηλιακής, αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας για μέγιστη αποδοτικότητα. Και φυσικά με ιδιαίτερη έμφαση στην αποθήκευση πλεονάζουσας ενέργειας η οποία βοηθά στη σταθεροποίηση του δικτύου. Και, ιδανικά, με διαμόρφωση έξυπνων δικτύων ενέργειας (Smart Grids) που επιτρέπουν την ενεργειακή διαχείριση σε πραγματικό χρόνο μέσω αισθητήρων και ανάλυσης δεδομένων.
- Εδώ έχουμε και πάλι το παράδειγμα της Τήλου, η οποία έχει αναπτύξει υβριδικό σύστημα παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας από ΑΠΕ, εξασφαλίζοντας σχεδόν πλήρη ενεργειακή αυτονομία. Το έργο αυτό έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής κυκλικών ενεργειακών πρακτικών.Ενώ υπάρχει και η περίπτωση της Αστυπάλαιας, που έχει αναδειχθεί σε πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης μέσω της υιοθέτησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της προώθησης της ηλεκτροκίνησης. Συγκεκριμένα, το νησί στοχεύει στην κάλυψη του 100% των ενεργειακών του αναγκών από ΑΠΕ έως το 2030, συμμετέχοντας στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία “Καθαρή Ενέργεια για τα Ευρωπαϊκά Νησιά”.
Φυσικά το να διευρυνθούν τέτοιες πρακτικές δεν είναι εύκολο. Απαιτεί χρηματοδοτικά εργαλεία, απαιτεί σχεδιασμό και συντονισμό αλλά ίσως το πιο σημαντικό είναι απαιτεί οι πρακτικές αυτές να υιοθετηθούν από τις τοπικές αρχές και την τοπική κοινωνία. Πιστεύω όμως ότι, τα πρώτα επιτυχημένα, χειροπιαστά παραδείγματα μπορούν να αποτελέσουν οδηγό για να διαδοθούν αυτές οι πρακτικές σε περισσότερα νησιά, ώστε να εφαρμοστεί στην πράξη το μοντέλο της βιώσιμης ανάπτυξης που αποτελεί μονόδρομο για το μέλλον της χώρας μας.